Hareket yeteneğinde sınırlanma ya da kaybolma nedeniyle devamlı yatma, vücudun belli yerlerinde fazla basınç ile birlikte, derinin beslenmesinin engellenmesine ve yatak yaralarına neden olur.
- Fazla kilo/ Aşırı zayıflık,
- Hareketi engelleyen durumlar (örneğin, devamlı uyku hali, felç…),
- Vücudun su toplaması,
- Yetersiz beslenme,
- İleri yaş,
- İdrar ve/veya dışkı kaçırma,
- Damarsal hastalıklar,yatak yarasının gelişimini hızlandıran faktörlerdir.
Yatak yaraları en sık kalçanın yan kısımları, topuklar, kalça ekleminin olduğu bölgeler ve kuyruk sokumu (otururken) bölgelerinde görülür.
Yatak yaraları 4 evrede gerçekleşmektedir. Birinci evrede; deride parmakla basınca solmayan ve 30 dk.da geçmeyen kızarıklık; ikinci evrede; cilt ve cilt altı dokunun bir kısmı etkilenir, üçüncü evrede deri, deri altı yağ dokusu etkilenir ve son evrede deri altı yağ dokusundan başka kas dokusu, kemikler etkilenmiştir
Yatak yaralarında temel yaklaşım basıncın azaltılması, beslenme desteğinin sağlanması, enfeksiyonun önlenmesi ve yara bakımının yapılmasıdır. Yatak yarası açılmadı ise; cilt bakımı yapılır ve idrar/gaita kaçırma varsa buna yönelik bakım sağlanır.
Yatak Yarasını Önlemek İçin Yapılması Gerekenler
- Cilt ve nemli deri, sıcaklık, ağrı, kırmızılık, hassasiyet, akıntı, açık yaralar yönünden sürekli gözlenmeli,
- Derinin aşırı nemli olması önlenmeli,
- Yatak çarşaflarının gergin olması sağlanmalı,
- Yatak yarası riski olan alanlar ovulmamalı,
- İdrar/dışkı kaçırması olan hastalar yakından gözlenmeli,
- Tırnakları kısa ve düz kesilmeli,
- Hastanın yatış pozisyonu en geç 2 saatte bir değiştirilmeli,
- Hasta kuvvet kaybı olan tarafa 20-30 dakikadan uzun süre yatırılmamalı,
- Sandalyede oturan hastalar ise en az saatte bir pozisyonlarını değiştirmeli,
- Diz altı, bel gibi vücut boşlukları küçük yastıklarla desteklenmeli; gerekirse tabanlarının düşmesini önlemek için ayak tahtası gibi destek malzemeleri kullanılmalı,
- Pozisyon verilirken sürtünmeden kaçınılmalı,
- Hastaya yatak içinde hareketler yaptırılmalı; ancak yapamayacağı hareketler için zorlanmamalı,
- Yatak yarası riski olan ve yatağa bağımlı hastalarda, basıncın dağılımını sağlayan havalı yataklar, su yatakları, parça köpükler ya da silikon yataklar kullanılmalı,
- Protein ve vitamin yönünden zengin bir diyet alması sağlanmalı,
- Sıvı kısıtlaması yoksa hastanın günde en az 2500 ml sıvı alması sağlanmalı,
- Hastanın naylon gibi sentetik giysiler kullanması önlenmelidir.
Yatak Yarası Açılmışsa Neler Yapılmalıdır?
- Doktorunuzun ve hemşirenizin önerilerine uygun bakım ve tedavi uygulanır.
- Bölge üzerinden fazla basınç kaldırılır.
- Yara daima kuru ve temiz tutulur.
- Bölgede enfeksiyon varsa doktorunuzun önerisi doğrultusunda pansumanlarla tedavisi sağlanır.
- Yara çevresine masaj yapılır.
- Yaranın olduğu bölgede en fazla yarım saat olmak üzere en fazla 2 saatte bir pozisyon değiştirilir.
- Özel bir diyeti yoksa bol protein ve vitaminli besinler verilir.
Kaynak: Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Yaşlı Sağlığı Modülleri – Eğitimciler İçin Eğitim Rehberi”
(Türk Geriatri Vakfı rehberin hazırlık çalışmasında görev almıştır)