Erken tanı, hastalık ya da sağlık sorunu henüz klinik olarak ortaya çıkmadan muayene ve/veya laboratuar yöntemleri ile hastalığın saptanmasıdır. Amaç hastalık ve ölüm riskinin azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılmasıdır. Ayrıca hastalıkların erken tanısı ilerlemiş hastalıkta yapılacak tedavi maliyetini azaltmaktadır.
Yaşlılarda Erken Tanı Konulabilecek Sağlık Sorunları
• Kalp ve damar hastalıkları,
• Tansiyon yüksekliği, şeker hastalığı, kolesterol yüksekliği,
• Karın atardamar genişlemesi (anevrizma), şişmanlık, beslenme sorunları
• Kanserler
• Depresyon, bunama, beyin damar hastalıkları
• Solunum sistemi hastalıkları
• Görme –işitme sorunları
• Kas –iskelet sistemi ile ilgili sorunlar (kemik erimesi)
• Yaşlılara yönelik şiddet
• Bulaşıcı hastalıklar (Hepatit B ve tüberküloz)
Kalp Damar Hastalıkları İçin Risk Faktörleri
Değiştirilemez risk faktörleri
Yaş
Ailede kalp damar hastalığı öyküsü
Yüksek tansiyon
Kolesterol yüksekliği
Şeker hastalığı
Menapoz
Değiştirilebilir risk faktörleri
Stres
Hareketsizlik
Aşırı kilo artışı
Sigara
Alkol
Tansiyon Yüksekliği (Hipertansiyon)
• Tansiyonun 140/90mmHg ve üzerindeki ölçümleri hipertansiyon olarak kabul edilir.
• Hipertansiyon kalp damar hastalıkları, inme ve böbrek yetmezliği riskini büyük ölçüde artıran önemli bir sağlık sorunudur.
• Hipertansiyonun erken dönemde tanı ve tedavisi özellikle kalp damar ve inmeye bağlı ölümleri önemli ölçüde azaltmaktadır.
• Kan basıncı 130/80-85 olanlar yılda bir, 130-139/85-89 olanlar en az yılda iki kez veya sağlık kuruluşunu her ziyarette kan basıncı ölçülmelidir.
Şeker Hastalığı (Diabetes mellitus)
• Diabetes mellitusun yaşlanma ile birlikte görülme sıklığı artar.
• İleri yaşlarda Tip2 diabetes mellitus görülür.
• Aile öyküsü ve aşırı kilo en önemli risk faktörüdür.
• Diyabet kalp damar hastalığı, böbrek yetmezliği, sinir hasarı ve körlük gibi önemli sekellere neden olur.
• Tip2 diyabette hastanın kan şekeri yüksekliğinin farkında olmadığı uzun bir dönem vardır ve tanı anında diyabet ile ilgili olarak organ hasarı başlamıştır.
• Bu yüzden erken tanı önemlidir.
• Çok su içme, sık idrara çıkma, iştah artışı, kilo artışı veya kaybı olan kişiler hemen doktora başvurmalıdır.
Kolesterol Yüksekliği (Hiperlipidemi)
• Kan yağ düzeyinin normal sınırlar dışında olmasıdır.
• Kalp damar hastalığı için önemli bir risk faktörüdür.
• Hiperlipidemisi olan altmış beş-yetmiş beş yaş aralığındakilerde kalp damar hastalığı riski %60 artmıştır.
• LDL: Kötü kolesterol, HDL: İyi kolesterol, Trigliserid: Kan yağlarını oluşturan diğer molekül
• LDL kolesterol düzeyi kalp damar risk faktörü olmayanlarda 160 mg/dl, bir veya iki risk faktörü olanlarda 130 mg/dl, üç veya üzerinde risk faktörü olanlarda 100 mg/dl nin altında olmalıdır.
• Trigliserid tüm gruplarda 150 mg/dl’nin altında, HDL kolesterol kadınlarda 50 mg/dl, erkeklerde 40 mg/dl’nin üzerinde olmalıdır.
• Kolesterol ölçümü yetmiş beş yaşına kadar yılda bir kez ölçümü önerilmektedir.
Karın Atardamarı (Aort) Genişlemesi (Anevrizma)
• Karın ultrasonu ile yapılacak bir defalık inceleme bu hastalığa bağlı ölümü azaltmaktadır.
• Kadınlarda bu durum nadirdir, taramaya gerek yoktur.
• Özellikle tansiyonu olan ve sigara içen 65-75 yaş arası erkeklerde ultrason ile bir defa tarama faydalıdır.
Şişmanlık ve Diğer Beslenme Sorunları
• Yaşlılıkta %15 sıklıkta yetersiz beslenme görülmektedir.
• Yetersiz beslenme; yara iyileşmesinde gecikme, basınç ülseri, enfeksiyon görülme sıklığında artış, bellek kaybı, düşmelere yol açabilir.
• Şişmanlık; hipertansiyon, kalp damar hastalığı ve diabetes mellitus için risk faktörüdür.
• Gerek yetersiz beslenme gerekse şişmanlığın önlenmesi yönünden sağlıklı beslenmeye dikkat edilmelidir.
• Sağlıklı beslenme için özellikle doymuş yağlardan fakir, dengeli protein ve karbonhidrat içeren sebze ve meyveden zengin bir diyet programı olmalıdır.
• Boy ve kilo ölçümlerinden faydalanılarak hesaplanan beden kitle indeksi (BKİ) yıllık takip edilmelidir.
Kaynak: Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, “Yaşlı Sağlığı Modülleri – Eğitimciler İçin Eğitim Rehberi”
(Türk Geriatri Vakfı rehberin hazırlık çalışmasında görev almıştır)